بررسی موجودات مخوف و اهریمنی در آثار استاد محمد سیاه قلم از منظر عالم خیال

چکیده در طول تاریخ هنر به کرات در نقاشی ها، مجسمه ها، نقوش برجسته و هنرهای بصری دیگر، از تصاویر دیو و موجودات مخوف و اهریمنی استفاده شده است. استاد محمد سیاه قلم یا همان غیاث الدین محمد نقاش، از جمله نگارگران چیره دست ایرانی قرن نهم هجری قمری (پانزدهم میلادی) است که در نگاره هایش تصاویر موجودات مخوف و اهریمنی مانند دیو، بسیار به چشم می خورد. وی علی رقم اینکه جزء نگارگران مکتب هرات به شمار می رود و در بخشی از آثارش رویدادهای روزمره به گونه ای زیبا و با رنگ های شاد به تصویرکشیده شده اند، در بخش قابل توجه دیگری از نگاره هایش موجوداتی دیده می شود که نه تنها ماهیت ظلمانی دارند، بلکه غرق در ظلمت و تیرگی ترسیم شده اند؛ گویی شخص دیگری آن ها را به تصویر درآورده است. حال سوال این است که وجود این همه ظلمت و تیرگی در این دسته از آثار استاد، نشأت گرفته از چیست؟ در این پژوهش با استفاده از شیوه توصیفی ـ تحلیلی و با روش کتابخانه ای سعی کرده ایم از منظر عالم خیال به این سوال پاسخ دهیم.پس از بررسی در آثار به جامانده از استاد محمد سیاه قلم و تطبیق با سفرنامه منسوب به وی، به ایجاد فرضیات مختلف در مورد شخصیت و باورهای استاد محمد سیاه قلم پرداختیم. سپس با استفاده از آرای شیخ شهاب الدین سهروردی در زمینه عالم خیال، فرضیات را مورد بررسی قرار دادیم. در نهایت به این نتیجه رسیدیم که این موجودات مخوف و دیو صفت، همان ساکنان عالم خیال ظلمانی اند و استاد محمد سیاه قلم با آن ها در عالم خیال خود در ارتباط بوده و بیشتر آثارش با به تصویر در آوردن همین موجودات و تحت تأثیر خیالات ظلمانی وی شکل گرفته اند.